Geschiedenis van Antwerpen

Je hoeft maar een hand in de Schelde te steken om verbonden te zijn met de hele wereld. Zo luidt een gezegde in de Antwerpse havengemeenschap. De Schelde is de levensader die de stad verbindt met de rest van de planeet. Kijk maar naar de geschiedenis van Antwerpen door de eeuwen heen. Elke keer de Schelde was afgesloten, volgde een periode van economisch verval. De stad boerde achteruit, de bewoners trokken weg. Is de levensader afgesloten, dan stopt het hart met kloppen.

Voor het bekendste voorbeeld, en het absolute dieptepunt, moeten we teruggaan naar 1585. Nadat de stad in Spaanse handen was gevallen, sloten de bezetters de Schelde af. Antwerpen was in de eeuwen voordien uitgegroeid tot commercieel wereldcentrum. Nadat de Schelde dicht ging, verviel Antwerpen razendsnel van wereldhaven tot binnenhaven.

Het is wachten op een Fransman om Antwerpen als wereldhaven in ere te herstellen. Napoleon zorgde aan het begin van de 19de eeuw voor een nieuwe start. De keizer nam stad en haven tijdens de Franse bezetting grondig onder handen. Een groot deel van de open vlieten, vesten en ruien – die gebruikt worden om de goederen vanuit de haven tot in de stad te brengen – liet hij overwelven. 

Vlakbij het Hanzehuis, waar vandaag het MAS staat, kwamen twee dokken achter een sluis: Le Petit Bassin en Le Grand Bassin. In afwachting van de geplande verovering van Engeland gebruikte Napoleon het kleine dok als thuishaven voor zijn militaire vloot. Het grote dok moest ooit voor commerciële doeleinden dienen.

De moderne haven was geboren. Het middeleeuwse laden en lossen langs de rivier, met boten die de hele tijd op en neer wiegden door de getijden, was voorbij. De dokken achter sluizen waren een garantie op rustig water en hadden een gigantisch potentieel om grote schepen aan te laten meren.

Onder de Nederlandse overheersing noemde Willem van Oranje het grote dok later naar zichzelf. In 1903 werd het kleine dok herdoopt tot het Bonapartedok. Een tip voor wie op citytrip naar Parijs trekt: in het Hôtel des Invalides in Parijs, waar Napoleon begraven ligt, prijken Le Petit Bassin en Le Grand Bassin tussen de grote werken van de keizer. 

Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog reikte de haven van het Eilandje tot wat nu de Van Cauwelaertsluis is. De stad krijgt het op het einde van de oorlog zwaar te verduren. Maar in tegenstelling tot Rotterdam en Hamburg blijft de haven quasi ongeschonden. Nadien levert ze een belangrijke bijdrage aan de bevrijding als aanvoerhaven voor militair en commercieel transport .

De zwaar beschadigde havens van Rotterdam en Hamburg worden in sneltempo heropgebouwd tot nieuwe, moderne havens. De verouderde Antwerpse haven heeft het moeilijk om nog te concurreren. Een grondige vernieuwingsoperatie dringt zich op. Die komt er met middelen van het Amerikaanse Marshallplan en dankzij de investeringen van het Tienjarenplan van de Belgische regering. De haven moderniseert en breidt uit.

De bouw van nieuwe, grote dokken, zoals het Kanaaldok, gaat van start. De haven slorpt de polderdorpen Wilmarsdonk, Lillo, Oorderen en Oosterweel op. Boerenzonen gaan aan het werk als havenarbeiders. Multinationals uit de chemische industrie vestigen zich in het havengebied. Op enkele kilometers van de Nederlandse grens komt de toen grootste sluis ter wereld: de Zandvlietsluis. Het gaat hard voor de haven van Antwerpen.

Voor de containerrederijen zijn de sluizen, die de dokken vrijwaren van de invloed van de getijden, niet langer noodzakelijk. De immense kranen op de containerterminals zijn in staat een containerschip te lossen en laden terwijl het op en neer de getijdenwerking ondergaat. De sluizen zorgen dus alleen maar voor tijdverlies.

Daarom beslist Port of Antwerp om, eerst op rechteroever, twee nieuwe terminals te bouwen. De Noordzee Terminal en de Europa Terminal zijn de eerste twee terminals voor de sluizen. Zo is de haven opnieuw een beetje groter. Ook op linkeroever komt er zonder sluis aan de rivierkant een nieuw dok van liefst 4,5 kilometer groot: het Deurganckdok. Dat is met meer dan 5 kilometer kaaimuur het grootste getijdendok ter wereld, opnieuw eentje voor de recordboeken.

Binnenkort krijgt het Deurganckdok een opvolger. De scheepvaart blijft aan schaalvergroting doen, de containertrafiek blijft jaar na jaar groeien. Om haar rol als wereldhaven en economische motor te blijven spelen, moet de haven van Antwerpen meegroeien.

De meest uiteenlopende producten uit de verste uithoeken van de wereld vinden hun weg naar Antwerpen via de Schelde. Waar ontspringt onze verbinding met de wereld?

De Schelde ontspringt in het Noord-Franse dorpje Gouy. Sinds 2009 is Port of Antwerp mede-eigenaar van de Scheldebron. Hier is ze nog slechts een beekje, bij de Belgische grens kunnen we pas spreken van een echte rivier. Gevoed door zijrivieren wordt de Schelde gedurende het traject steeds breder.

Na 360 kilometer mondt de rivier nabij Vlissingen uit in de Noordzee. Het traject van Gouy tot Gent is de Bovenschelde, het deel tussen Gent en de Nederlandse grens boven Antwerpen heet de Zeeschelde en vanaf deze grens stroomt de Westerschelde naar de monding in de Noordzee.

De Westerschelde en Zeeschelde vormen samen een uniek estuarium. Onderhevig aan getijdenwerking stromen zout zeewater en zoet rivierwater in elkaar over. Door de getijden is er ook een grote oppervlakte van slikken en schorren, met als prachtig voorbeeld het beschermde natuurgebied het Verdronken Land van Saeftinghe. Doordat de slikken en schorren geregeld overstromen en vervolgens weer droogvallen, zijn dit belangrijke vindplaatsen van voedsel voor vogels. Trekvogels die overwinteren in warme, zuiderse oorden landen hier dus graag voor een hapje. In de rivier zelf zoeken onder andere bevers en zeehonden hun voedsel. 

Vanaf Gent tot aan de monding bepalen getijden de waterstand. Door de meest recente Scheldeverdieping in 2010 kunnen de grootste containerschepen ter wereld echter vlot en veilig naar Antwerpen blijven varen. Er is een constante diepgang van 13,1 meter mogelijk en bij hoogwater kunnen schepen met een diepgang tot 16 meter naar de Scheldehaven varen. Dankzij de Scheldeverdieping blijft Antwerpen een toonaangevende rol spelen als wereldhaven.